با توجـه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی ایران و وجود گونه های شـناخته شـدة مارهـا و عقرب های زهرآگین، هر سـاله شـاهد بـروز حـوادث ناشـی از مار گزیدگی و عقرب زدگی در منـاطق مختلف کشور هستیم. مارگزیدگی در همه سنین و عقرب زدگی در کودکان کمتر از شش سال بیشتر موجب مرگ می گردد. اگرچه برخی از استان ها از شیوع بیشتری در خصوص مارگزیدگی و عقرب زدگی برخوردارند ولی بروز تعداد کمتر در برخی مناطق از اهمیت آن ها نمی کاهد چه بسا صدمه این جانوران زهرآگین در مناطق با شیوع کمتر با مرگ و میر بیشتری همراه باشد.
پیشگیری از عقرب گزیدگی:
مهمترین قسمت پیشگیری آگاهی دادن و آموزش همگانی درباره عقرب ها و راه های پیشگیری از اسیب های ایجاد شده توسط این جانوران است. مهمترین اقدامات پیشگیرانه شامل موارد زیر هستند:
قبل از پوشیدن لباس و کفش در مناطق عقرب خیز از بنودن عقرب در آن ها اطمینان حاصل نمایید.
توصيه مي شود لباسها و كفش ها قبل از پوشيدن بخوبي تكانده شود.
1. حتي المقدور پابرهنه در محيط باز در شب راه نرويد.
2. حتي المقدور براي خوابيدن در محيط باز از تختهاي بلند و پايه دار استفاده كنيد يا قبل از ورود به محل خواب از عدم وجود عقرب اطمينان حاصل نماييد.
3. در صورت نياز به اسكان در چادر، آن را در محيطي باز و دور از نخاله ها و باقيمانده هاي ساختماني بر پا كنيد.
4. از فرو بردن دست بدون محافظ در زير سنگها، حفرات و سوراخهاي فاقد ديد كافي خودداري كنيد.
5. از دستکاری لانه های پرندگان جلوگیری شود (به خصوص کودکان)
6. احتیاط در بیرون آوردن میوه از صندوق های میوه
7. پرورش ماکیان در مناطق عقرب خیز موجب کاهش تعداد عقرب ها می شود
8. . برای از بین بردن عقرب ها بهتر است نزدیک محل زندگی انها یک گونه خیس گذاشته شود تا به علت خنک بودن زیرگونی جمع شوند
كمکهای اولیه در عقرب گزیدگی:
نکته مهم در مواجهه با عقرب گزیدگی ، سرد نمودن محل گزش وانتقال سریع بیمار است.
بهتر است كمکهای اولیه زیر را حین رساندن فرد آسیب دیده به اولین مركز بهداشتی درمانی انجام دهید:
1. خونسردي خود را حفظ كنيد.
2. به فرد آسيب ديده اطمينان دهيد و او را آرام كنيد. آرامش فرد باعث مي شود كه جذب زهر كند شود.
3. از كمپرس سرد در محل گزش استفاده كنيد. دقت كنيد هرگز يخ را مستقيما روي پوست قرار ندهيد.
4. عضو آسيب ديده را بي حركت كنيد و پايين تر از سطح قلب نگه داريد.
* از هر گونه دستکاری محل گزش اعم از برش، مکش و سوزاندن اكیدا خودداری شود.
پیشگیری از مارگزیدگی:
1. در صورت برخورد با مار ، به آرامي از آن فاصله بگيريد چرا كه اگر مار واكنش ناگهاني و شديدي نبيند اقدام به حمله نمي كند.
2. در مناطق باز در تاريكي شب قدم نزنيد و هنگام كار به خصوص در مناطق مارخيز از دستكش، پوتين ساق بلند )چكمه(و شلوار بلند مچ دار استفاده نماييد.
3. دست و پاي خود را در مكانهاي مشكوک كه بازرسي آنها با چشم ميسر نيست، وارد نكنيد.
4. قبل از بازديد دقيق، در چادرها يا سايه بانها داخل نشويد و در آنها اطراق نكنيد.
5. از نشستن بر روي تنه درختان بر زمين افتاده يا تخته سنگها قبل از بازرسي دقيق آنها خودداري كنيد.
6. بعد از غروب آفتاب، به جمع كردن چوب نپردازيد و در روز هم چوبهاي انباشته را قبل از برداشتن با يك چوب بلند جابجا كنيد.
7. فاصله اي كه مارها مي توانند به انسان حمله كنند بر حسب نوع مار متفاوت است ولي معمولاً بيش از فاصله 55
سانتيمتري قادر به حمله نيستند بنا بر اين پس از مشاهده ي مار، در فاصله قدرت حمله آن قرار نگيريد و از آنجا دور شويد.
8. در صورت نياز به اسكان در چادر، آن را در محيطي باز برپا كنيد.
9. از راه رفتن با پاهای برهنه و یا پوشیدن دمپایی در حیاط و بیـرون منزل خودداری کنید.
كمکهای اولیه در مارگزیدگی: بهتر است كمکهای اولیه زیر را حین رساندن فرد آسیب دیده به اولین مركز بهداشتی درمانی انجام دهیم:
1. خونسردي خود را حفظ كنيد.
2. بيمار را آرام كنيد و ترجيحا به پشت بخوابانيد.
3. اشيايي مانند ساعت، النگو، انگشتر و كفش را در بياوريد.
4. عضو آسيب ديده را توسط آتل بي حركت كنيد و پايين تر از سطح قلب و در وضعيت خنثي قرار دهيد. )يعني اندام مورد گزش خم نباشد( ،اين عمل از سرعت انتشار سم در عروق لنفاوي و سياهرگهاي سطحي ميكاهد.
5. بايد كمي بالاتر از محل نيش را با يك تكه پارچه پهن مانند روسري )با پهناي حدود 15 سانتي متر ( به آرامي ببنديد تا گسترش زهر در خون كند شود. فشار پارچه بسته شده بايد به اندازه اي باشد كه يك انگشت به راحتي از زير آن عبور كند و همچنين باعث قطع نبض در نقاط انتهايي اندام نشود .
6. از خوراندن هرگونه مواد غذايي به فرد گزيده شده، خودداري كنيدزيرا با افزايش ضربان قلب باعث افزايش جذب سم مي شود).
*هرگز از تورنیکه یا گارو برای بستن بالای زخم استفاده نکنید.
*استفاده از سرما درمانی یا كمپرس آب سرد در محل گزیدگی ممنوع است.
*مصدوم می باید در وضعیت درازكش، با اندام صاف (یا آویزان)پایین تر از سطح قلب به مركز درمانی منتقل گردد.
*از شستشو و هر گونه دستکاری محل گزش اعم از برش، مکش و سوزاندن اكیدا خودداری شود.
معاونت بهداشتی استان قزوین
گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری ها
کارشناس زئونوز( گزش جانوران زهر اگین )
صفدر کریمی